Cilt/Volume : 23
123. Sayı: Tahribatsız Muayene
|
|
2000’li YILLARA GİRERKEN TAHRİBATSIZ MUAYENE FAALİYETLERİNİN
ÜLKEMİZDE VE DÜNYADAKİ DURUMU
THE PRESENT SITUATION OF NDT ACTIVITIES IN TURKEY & IN THE WORLD
Neslihan MAHMUTYAZICIOĞLU
Kim. Müh. TM. Uzmanı, TSE
1. GİRİŞ
Ekonomik bölgesel sınırların önemli olduğu günümüzde kalite,akreditasyon,karşılıklı tanınırlık gibi engelleri aşan ülkeler ticari birlikler oluşturarak sınırlar arası mal ve hizmet alışverişini kolaylaştırmaktadırlar.
Ülkemizin de dahil olduğu Avrupa ülkeleri ile gümrük birliği ve yürürlükte olan diğer ekonomik ve ticari anlaşmalar bir yandan serbest ticaret ve rekabeti yasalarla emniyete alırken öte yandan belirli,tanımlanmış teknik denetim mekanizmalarının kurulmasını zorunlu hale getirmektedir. Bu nedenle anlaşmalarda taraf olan her ülkede sinai üretim,hizmet ve ticaret sektörlerinin ülkeler arasında tanınan ve ilgili ülkeye uyumu sağlanmış oto-kontrol mekanizmalarına kavuşma ihtiyacı doğmuştur. Anlaşmalarda taraf olan her ülke ilgili düzenlemeleri yaparken diğer ülkeler ile ortak bir dil kullanmaktadır.Bu ortak dil minimum kriter ve şartların yeraldığı uluslararası standart ve kurallardır.
Enstitümüzün de desteklediği ve kuruluş yasası 27 Ekim 1999 da çıkan “TÜRK AKREDİTASYON KURUMU-TÜRKAK” faaliyetleri kanunla sınırlandırılamayan alanların disipline edilmesinde önemli hizmetleri üstlenecek ve bu alandaki boşluk giderilecektir.
Kurum, ülkemizde değişik yerli, yabancı şirket yada kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen test ve belgelendirme işlerini disipline edecek ve uluslararası geçerliliğin sağlanmasında ilgili platformdaki taraf olacaktır.
Akreditasyon Kurumlarının çatısı altındaki belgelendirme faaliyetlerini gerçekleştiren yapılanmalar genel olarak dört grupta toplanmaktadır.
1- Kalibrasyon ve Test/Analiz Laboratuarları
2- Ürün ve Hizmet Belgelendiren Kuruluşlar
3- Sistem Belgelendirmesi yapan Kuruluşlar
4- Personel Belgelendiren Kuruluşlar
Bu faaliyetleri gerçekleştirerek hizmet veren yapılanmaların her biri özel ihtisaslaşmayı gerektirmektedir. Bu yapılanmaların faaliyetlerinin düzenlenmesi ve bunların yetkilendirilmesi ulusal akreditasyon konseyi tarafından yapılacaktır.
Kalite güvencesinde, şeffaflığın ve karşılıklı güvenin tesisinde ve tüketiciye yönelik hizmetlerin kalitesinin arttırılmasında akreditasyonun önemi günümüzde artık bir tartışma konusu olmaktan uzaklaşmıştır.
Tüm gelişmiş ve gelişmelerini henüz tamamlayamamış özellikle eski doğu bloğu ülkelerinde ürün/hizmet, kalite sistemi, deney ve kalibrasyon laboratuvarları, çevre yönetimi sistemi gibi personel belgelendirme kuruluşlarıda oluşumlarını çoktan tamamlıyarak, teknik yeterliliklerini uluslararası kriterler çerçevesinde ispatlamışlardır. İmalat sektörü/endüstri tesislerinde yapı içersinde bulunan birim, mevcut gözetmen kuruluşlar ve/veya alıcı tarafından uygulanarak ürünün kalite güvencesinin ve tesis güvenilirliğinin sağlanmasında kullanılan tahribatsız muayene teknikleri günümüzde hizmet , laboratuvar ve işi gerçekleştiren personelin belgelendirilmesi ile kullanılan cihaz ve teçhizatın kalibrasyonu açısından uluslararası kriterler çerçevesinde değerlendirilmesi, onaylanması ve devamlılığının sağlanması gereken önemli bir faaliyet grubudur.
Bu bağlamda ülkeler ülke içi oluşumlarını tamamlayarak birlik, federasyon şeklinde bölgesel yapıları oluşturmaktadır.
2-AVRUPADAKİ DURUM VE GELİŞMELER
Latince “credere”-inanmak-kelimesinden türemiş bir terim olan akreditasyon modern teknoloji dünyasında önemli bir kullanım yeri bulmuştur. Yetkilendirmek olarak tanımlayabileceğimiz bu çalışma Avrupa ülkelerinde kanunla sınırlandırılmamış alanlar içersinde bulunan belgelendirme kuruluşları(ürün, sistem, personel ) test laboratuvarları, kalibrasyon laboratuvarları ve gözetmen firmaları standartların öngördüğü çerçevede yetkilendiren organizasyonlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Akreditasyon çatısı altındaki faaliyetlere bir örnek Şekil 1 de gösterilmektedir. Diğer belgelendirme kuruluşları gibi tahribatsız muayene personel belgelendirme kuruluşları da ülkelerin akreditasyon konseyleri tarafından yetkilendirilmektedir. 1993 yılından sonra eğitim ve vasıflandırma-belgelendirme faaliyetlerini ayıran tahribatsız muayene cemiyetleri “personel belgelendirme merkezleri”ni ve EN 45013’e göre sistemlerini kurup personel belgelendirmek üzere yetki almışlardır.
Ulusal akreditasyon konseyleri tarafından yetkilendirilmiş tahribatsız muayene cemiyetlerinin yapısını gösteren iki örnek Şekil 2 ve 3’de yer almaktadır.
Tahribatsız muayene alanında disiplin oluşturma ve kurumsallaşma aşamalarını tamamlamış olan Avrupa ülkeleri aynı alanda birlikte çalışma zemini aramışlar ve Avrupa Tahribatsız Muayene Federasyonunu -EFNDT-kurmuşlardır.Bu Federasyonun yapısı ve üyelerin durumu Şekil 4 de gösterilmektedir.Dünya çapındaki faaliyetler ise Uluslararası Tahribatsız Muayene Komitesi ve organları tarafından yürütülmekte ve ilgili alanda ortak çalışma zemini arayışları sürdürülmektedir.
3-ÜLKEMİZDEKİ DURUM
Ürün , imalat test ve muayeneleri ile montaj ve periodik tesis kontrolleri için mevcut ulusal standartlarımız, hizmeti veren-kullanan(satıcı-müşteri) arasındaki sözleşmelere esas olan uluslararası standartlar tahribatsız muayene tekniklerinin kullanımını öngörmekte ve bu tekniklerin kullanımı her geçen gün yayılmaktadır. Hizmet yabancı kontrol teşkilatlarının ülkemizde kurdukları vakıf (Türk Loydu gibi) veya ticari amaçlı şirketler tarafından ve yurtdışı-yurtiçi imkanlarla yetişen veya yetiştiğini beyan eden kişilerin kurduğu firmalar tarafından verilmektedir. Yerleşik Laboratuvar hizmeti veren kuruluşlar ise sınırlı sayıdadır. Teknikleri kullanıcı durumunda olan , klasik kalite kontrol anlayışı yerine kalite güvence sistemini kuran ve işleten imalatçı ve endüstri kuruluşları ile ürün /sistem belgelendirme faaliyetleri ihtiyacında olan firmalar bu işlerde görevlendirdikleri personeli yetiştirmekte, gerekli teçhizatı sistemi hazırlamaktadır.
Tahribatsız Muayene Personelinin Eğitimi
Ülkemizde bu alanda çalışan personelin eğitim faaliyetleri Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Kaynak Teknolojisi ve TM Merkezi ile Çekmece Nükleer Araştırma Merkezi (ÇNAEM) Endüstriyel Uygulama Bölümü’nde yürütülmektedir. Bunlardan ODTÜ ülkemiz ve F.Almanya teknik işbirliği çerçevesindeki bir proje kapsamında başladığı faaliyetleri DAP tarafından akredite edilen TM Laboratuvarlarında EN 473’e göre sürdürmekte ve vasıflandırma sınavlarında başarılı olan iştirakçilere uluslararası geçerlilikte DGZfP belgesi verebilmektedir. Tahribatsız Muayene eğitimleri konusunda deneyimli ancak eğitim yeri olarak yeterlilik onayı olmayan ÇNAEM ise daha çok iç pazara dönük çalışan firma personeli tarafından tercih edilmektedir. TÜBİTAK MAM Tahribatsız Muayeneler Grubu eğitim yeri olarak yeterliliğinin onayı için Enstitümüz’e müracaatta bulunmuş 1999 yılı başlarında yapılan iki tetkik sonucunda henüz TS 7477 EN 473’e göre Tahribatsız Muayene eğitimi verebilme şartlarına ulaşamadıkları tesbit edilmiştir. Ancak daha sonra Danimarka Force Enstitüsü ile birlikte çalıştıkları ve ortak Tahribatsız Muayene Vasıflandırma Programlarını yürüttükleri bilinmektedir.
1998 Kasım ayında faaliyete geçen TSE Kalite Kampüsü Tahribatsız Muayene Laboratuvarları ultrasonik UT, radyografi RT, girdap akımları ET, sıvı penetrant PT, manyetik parçacık MT ve gözle muayene (visual inspectiyon) VT olmak üzere 6 metotta eğitim ve vasıflandırma yapmak üzere hazırlıklarını tamamlamıştır. 2000 yılında program uygulanacaktır.
Tahribatsız Muayene Personelinin Belgelendirilmesi
Ülkemizde merkezi sisteme ait tahribatsız muayene personeli belgelendirme faaliyetleri Enstitümüzdeki “Tahribatsız Muayene Belgelendirme Komitesi”ve ODTÜ Tahribatsız Muayene Biriminde (DGZfP Belgesi verilerek) yürütülmüştür.
1996 Eylül ayında Metalurji Mühendisleri Odası bünyesinde bir “Tahribatsız Muayene Personel Belgelendirme Merkezi” kurulmuş ve EN 45013’e göre sistemini kurarak yeterlilik onayı için Alman Akreditasyon Konseyine başvurmuştur.
Enstitümüzdeki “Tahribatsız Muayene Belgelendirme Komitesinin ” yapısı, işleyiş şekli ve yazılı kuralları açısından TS 7477 ve TS EN 45013 standartlarından önemli farklılıklar göstermesi nedeniyle yeniden yapılandırılması gündeme gelmiştir.
MMO bünyesindeki Merkez henüz TS EN 45013’e göre yeterlilik onayı almış bir belgelendirme yeri değildir. Ancak 1997 yılında beri TGA-Federal Almanya ile Merkezin akreditasyonuna dönük çalışmalarını sürdürmektedir.
Bunların dışında teknik işbirliği anlaşmaları çerçevesinde tahribatsız muayene alanında yurtdışında eğitim alarak 3.seviyede vasıflandırılmış 15 civarında uzman personel çeşitli üniversite, enstitü ve endüstri kuruluşlarında görev yapmaktadır. Ayrıca imalatçı ve endüstri kuruluşlarının sadece kendi işyerlerinde geçerli olmak üzere, kendi çalışma kapsamları için Amerikan ASNT tavsiyelerine göre belgelendirdikleri 1. ve 2. seviyede personel mevcuttur. ÇNAEM ve TÜBİTAK MAM temel eğitim kurs katılımcılarına katılım belgesi ve sınav belgesi vermektedirler.
Akreditasyon Konseylerinin çatısı altında belgelendirme faaliyetlerini gerçekleştiren yapılanmaların her biri gibi Tahribatsız Muayene alanıda özel ihtisaşlaşmayı gerektirmektedir. Personel Belgelendiren Kuruluşları içine alan yapılanmaların faaliyetlerinin düzenlenmesi ve bunların yetkilendirilmesi işinin kuruluş yasası çıkan (27 Ekim 1999) Türk Akreditasyon Kurumu “TÜRKAK” tarafından yapılması gerekmektedir.
4-SONUÇ
1990 lı yılların ilk yarısında mal ve hizmet alışverişi için iki ülke arasında mevcut ekonomik sınırları aşabilme çabası bölgesel ekonomik sınırlar nedeniyle sıkıntı oluştururken bugün ve 2000 li yıllarda, Avrupa Akreditasyon Organizasyonu, Avrupa Tahribatsız Muayene Federasyonu, gibi bölgesel kontrol mekanizmaların, henüz ilgili alanda disiplinlerini oluşturamamış ülkeleri mal ve hizmet alışverişinde daha fazla zorlayacağı açıktır. Helsinki zirvesinde (10-11 Aralık 1999) Avrupa Birliğine aday üye olması kabul edilen ülkemizde tam üyelik için siyasi ve ekonomik alanda karşılıklı anlaşmalarla öngörülen yasal düzenlemelerin yanısıra, kanunla sınırlandırılmayan alanlarda oto-kontrol mekanizmalarının oluşturulması ve işletilmesi gerekli olacaktır. Bu bağlamda “Akreditasyon Kurumu”nun kuruluş kanununun çıkmış olması sevindiricidir. Ancak Kurum ve birimleri , Kurumun faaliyet kapsamındaki her bir alanda ülkenin yetişmiş uzmanları ve ihtisas sahibi vasıflı personelin katkıları ile örneklerinde olduğu gibi bir an önce faaliyete geçecek şekilde sistemini kurmalıdır. Akreditasyon çatısı altındaki oto kontrol mekanizmaları içersinde yer alan Tahribatsız Muayene alanında kurumsallaşma çalışmalarını tamamlıyan ülkeler standartların öngördüğü ortak disiplin içersinde imalat ve tesis güvenilirliğini arttırıcı bilimsel çalışmalarını hızla devam ettirmekte ve insan hatasını en aza indirebilecek gelişmeler için çalışmaktadırlar. Ülkemizde Akreditasyon çatısı altında yer alacak diğer disiplinler gibi tahribatsız muayene alanında da özellikle personel belgelendirilmesi konusunda yaşanan karmaşanın giderilmesi için ilgili her kurum ve kuruluşa önemli görevler düşmektedir. Ulusal ve uluslararası standartlar çerçevesinde ortak bir zemin oluşturulması için daha fazla zaman kaybedilmemelidir. Tartışmalar, imalat ve tesis güvenilirliğini daha güvenilir çalışmalar yaparak arttırmak, ulusal ve uluslararası tecrübelerden istifade ederek yeni gelişmeleri alana kazandırmak adına yapılmalıdır.
|
|
||||
|
Adres: |
Tel: |
(312) - 425 41 60 |
E-Posta: |
|
| Faks: |
(312) - 418 93 43 |
|||
|
|
||||
|
TÜRKİYE ÜNİVERSİTELERİ |
||||
|
ÜNİVERSİTELERİN METALURJİ, SERAMİK VE MALZEME BÖLÜMLERİ |
||||
Web Tasarım
|
||||