Cilt/Volume : 23
123. Sayı: Tahribatsız Muayene
|
|
KAYNAK DİKİŞLERİNİN TAHRİBATSIZ YÖNTEMLERLE MUAYENESİNDE
AVRUPA STANDARTLARI
EN STANDARDS FOR NDT of WELD SEAMS
C. Hakan GÜR
ODTÜ Metalurji ve Malzeme Müh.Böl. ( Y.Doç.Dr.)
ÖZET
Kaynak teknolojisi, bir çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünlerde sürekli ve yüksek kalite sağlanmak hedeflendiğinden, tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kontrol stratejilerindeki önemi artmaktadır. Buna bağlı olarak, kaynaklı bağlantıların tahribatsız muayenesi toplam kalite sisteminin bir parçası haline gelmiştir.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Avrupa Tek Pazarı'nın yaratılması için üye ülkelerde geçerli olan kuralların birbirleriyle uyumlu hale getirmektedir. Çalışmalar özellikle, Avrupa standardlarının (EN) oluşturulması konularında odaklanmıştır. Türkiye-AB ticari ilişkilerinin yoğunluk kazanacağı düşünüldüğünde, Avrupa pazarına girmeyi ve rekabet etmeyi hedefleyen firmaların, standardlar ve teknik kurallarla ilgili gelişmeleri izlemeleri ve bunlara hızla uyum sağlamaları zorunludur.
Bu yazıda, kaynaklı birleşmelerin tahribatsız yöntemlerle muayenesi konusunda Avrupa'daki son gelişmeler aktarılmaktadır.
1. GİRİŞ
Üretim ve imalat teknolojilerindeki gelişmeler, ürünlerde yüksek kalite ve bunun devamlılığını sağlamak amacına yönelmiştir. Buna bağlı olarak, tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kontrol stratejilerinin geliştirilmesindeki önemi artmıştır. Tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kontrol çemberlerinin önemli bir parçası olduğu ülkemizde de farkedilmeye başlanmış; bu alanda yetişmiş, vasıflandırılmış ve uluslararası tanınırlığı olacak şekilde sertifikalandırılmış eleman ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
AB, Avrupa Tek Pazarı’nın oluşturulması için üye ülkelerde geçerli olan kuralların birbirleriyle uyumlu hale getirilmesine, basitleştirilmesine ve standard haline getirilmesine çalışmaktadır. Malların serbest dolaşımını kısıtlayan teknik engelleri azaltmak amacıyla standardların ve teknik düzenlemelerin uyumlu hale getirilmeleri için “Yeni Yaklaşım”, tetkikler ve belgelendirme konusunda ise “Global Yaklaşım” geliştirilmiştir. Avrupa kalite stratejisinin ana unsurları; üretici firmaların kalite sistemleri, akredite olmuş test laboratuvarları, ve ürünlerin uygunluk beyanı başlıkları altında toplanmaktadır. Buna bağlı olarak, AB tarafından iki önemli standard serisi yürürlüğe konmuştur. EN-ISO 9000 serisi, üretici firmaların kalite güvence sistemleri ile ilgili olup; tasarım, üretim, değerlendirme, kalite güvence sistemi ve yönetimini belgelendirmeye yönelik bir temel oluşturmaktadır. EN 45000 serisi ise test laboratuvarlarının, kontrol ve sertifikalandırma kuruluşlarının kalite yeterliliği için gereken şartları belirtmektedir. 2000 yılından itibaren, EN 45001 yerine ISO 17025 standardı kullanıma alınacaktır (Test ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar). Test ve kalibrasyon laboratuvarlarının teknik yeterliğini tanıyan akreditasyon kuruluşları, bu laboratuvarların akreditasyonuna temel olarak bu standardı kullanacaklardır.
2. AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ - TAHRİBATSIZ MUAYENE VE KAYNAK TEKNİĞİ
Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) AB’nin teknik standardlarının hazırlanmasında faaliyet gösteren kurumlardan biridir. Avrupa standardları hazırlanırken, üye ülkeler arasında ortak bir yolun bulunmasına çalışılır. Standardlar üç farklı tipte hazırlanabilmektedir:
Avrupa Standardı (EN) AB ülkelerinde uyulması gereken zorunlu standardlardır.
Harmonize Döküman (HD) uyulması mecburi olmasına rağmen yorumlamaya açık bir çeşit standarttır. Ulusal uygulamaları da dikkate alabilmek amacıyla kullanılmaktadır.
Avrupa Ön Standardı (ENV) deneme amacına yöneliktir. 3-5 yıllık uygulama sürelerinden sonra gözden geçirilmesi kararlaştırılan standardlardır. Özellikle hızla gelişmekte olan konularla ilgili standardlar bu tipte hazırlanmaktadır.
Standard hazırlık aşamaları şu şekilde özetlenebilir:
1) TC tarafından bir çalışma grubunun görevlendirilmesi
2) Çalışma grubu faaliyetleri
3) TC içinde standard önerisi (pr EN)
4) Resmi standard önerisi (pr EN xxxx)
5) Avrupa Standardı (EN xxxx)
Hem tahribatsız muayene hem de kaynak tekniği ile ilgili Avrupa standardlarının hazırlanması için çeşitli komiteler oluşturulmuştur. Tahribatsız muayene ile ilgili çalışma grupları CEN TC 138, kaynak tekniği ile ilgili çalışma grupları ise CEN TC 121 teknik komiteleri altında yer almaktadır (bkz. Tablo-1).
TC 138’e bağlı çalışma gruplarının görevi; kavramlar-terminoloji, temel bilgiler, cihaz ve muayene ortamları ile ilgili standardları hazırlamaktır. TC 121’e bağlı çalışma grupları ise yöntemler, izin verilebilirlik kriterleri ve sınırlarına ilişkin standardları hazırlamaktadır.
TABLO 1. Avrupa Standardizasyon Komitesi Kaynak Tekniği ve Tahribatsız Muayene Standard Hazırlama Teknik Komiteleri ve Çalışma Grupları (WG)
Kaynaklı Birleştirmelerin Tahribatsız Muayenesi
3. KAYNAKLARIN TAHRİBATSIZ MUAYENESİ İLE İLGİLİ AVRUPA STANDARDLARI
3.1. Genel standardlar (Temmuz 1999)
3.2. Endüstriyel Radyografi ile ilgili Standardlar
(Temmuz 1999)
3.3. Ultrasonik Muayene ile ilgili standardlar
(Temmuz 1999)
3.4. Penetrant Yöntemi ile ilgili standardlar
(Temmuz 1999)
3.6. Girdap Akımları Yöntemi ile ilgili standardlar
(Temmuz 1999)
3.7. Gözle Muayene ile ilgili standardlar (Temmuz 1999):
4. KAYNAK DİKİŞLERİNİN TAHRİBATSIZ MUAYENESİNDE GENEL UYGULAMA
EN 12062 standardı, istenilen kaynak kalitesine, malzemeye, kaynak dikişinin kalınlığına, kaynak yöntemine ve muayene alana ile ilgili bilgiler ışığında, tahribatsız muayenenin yapılması ve sonuçlarının üretimle bağlantılı olarak değerlendirilmesi için bir temel oluşturmaktadır.
Tahribatsız muayene yöntemlerinin toplam kalite güvence sisteminin bir parçası olduğuna dikkat çekilen bu standardta; çeşitli tahribatsız muayene yöntemleri için kullanılacak kurallar ve standardların belirtilmesinin yanısıra, muayene yöntemine bağlı olarak izin verilebilirlik sınırları da yeralmaktadır. Izin verilebilirlik sınırları EN 25817 ve EN 30042 standardlarından doğrudan alınamayacaktır; bu sınırlar üretilen kaynak dikişlerinde istenilen toplam kaliteye bağlıdır. Tahribatsız muayene yöntemlerinde, izin verilebilirlik sınırları EN 25817 ve EN 30042’de varolan değerlendirme gruplarıyla (B,C,D) uyumlu olmalıdır.
Standardın uygulanabileceği malzemeler; çelik, aluminyum, bakır, nikel ve titan olarak belirtilmekle birlikte diğer metalik malzemeler için kullanımı taraflar arasındaki anlaşmaya bırakılmıştır.
Tahribatsız testleri yapacak personelin, EN 473’e uygun bir eğitimle vasıflandırılması ve sertifikalandırılması gereklidir.
Tahribatsız testleri yapan birim, imalat bölümünden bağımsız olarak çalışmalı ve faaliyetleri onaylanmış bir kalite güvence sistemi ile kontrol altında olmalıdır. Firma dışındaki herhangi bir test kuruluşunun ise EN 45001’e göre akredite olması ve bunun yazılı anlaşma ile belirtilmesi önerilmektedir.
Çeşitli malzemelere ve kaynak bağlantılarının tipine göre uygun tahribatsız muayene yönteminin seçimi tablolar yardımıyla yapılmaktadır. Muayene yöntemine ve muayene sınıfına karar verilmeden önce, aşağıda sıralanan faktörler dikkate alınmalıdır:
Gözle muayenede, değerlendirme grupları ve izin verilebilirlik sınırları EN 25817 veya EN 30042, muayene tekniği ve muayene sınıfları ise EN 970 ile uyumlu olmalıdır.
Penetrantla muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042 ile, muayene tekniği ve muayene sınıfları EN 571-1, izin verilebilirlik sınırları ise EN 1289 ile uyumlu olmalıdır.
Manyetik parçacıkla muayenede, değerlendirme grupları EN 25817, muayene tekniği ve muayene sınıfları EN 1290, izin verilebilirlik sınırları ise EN 1289 ile uyumlu olmalıdır.
Girdap akımlarıyla muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042 ile, muayene tekniği ve muayene sınıfları EN 1711 ile uyumlu olmalıdır. İzin verilebilirlik sınırları ise taraflar arasındaki anlaşmaya bırakılmıştır.
Endüstriyel radyografi için değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042, muayene tekniği ve muayene sınıfları EN 1435, izin verilebilirlik sınırları ise EN 12517 ile uyumlu olmalıdır.
Ultrasonik muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042, muayene tekniği ve muayene sınıfları EN 1714, izin verilebilirlik sınırları ise EN 1712 ile uyumlu olmalıdır. Tesbit edilen hataların karakterizasyonu EN 1713 ile uyumlu olmalıdır. Değerlendirme sınıfı D için EN 1714 ve 1712 kullanılamamaktadır; bu sınıf için ultrasonik muayene önerilmemekle birlikte taraflar arasındaki anlaşmaya bağlı olarak C sınıfı şartları gözönüne alınarak uygulama yapılabilecektir.
5. SONUÇ
Kaynaklı birleştirmeler, imalatın maliyetini, ürünün kalitesini ve servis performansını önemli derecede etkilediklerinden, uygun yöntemlerle kontrol edilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle tahribatsız yöntemler, kaynaklı birleştirmelerin kalite kontrolünde önemli bir role sahiptir.
Avrupa pazarına girmeyi ve rekabet güçlerini arttırmayı hedefleyen kuruluşların, gelişmeleri sürekli olarak izlemeleri ve hızla uyum sağlamaları şarttır. Özellikle küçük ve orta ölçekli firmalara, kalite güvencesi ve tahribatsız muayene uygulamalarındaki gelişmeler aktarılmalı, yeni AB düzenlemeleri ve Avrupa standardları hakkında bilgilenmeleri sağlanmalıdır. Türkiye’de belgelendirme, test, akreditasyon ve kalite yönetimi alt-yapılarının gelişimindeki gecikmeler, AB ve dünya ile uyumlu yapıların oluşturulmasını zorlaştırmaktadır.
Bu kapsamda, tahribatsız muayene alanında eğitim ve sertifikalandırma faaliyetleri için bir temel yapı oluşturulmalıdır. Bu çalışmalar, TMMOB-Metalurji Mühendisleri Odası Tahribatsız Muayene Komisyonu tarafından sürdürülmektedir.
|
|
||||
|
Adres: |
Tel: |
(312) - 425 41 60 |
E-Posta: |
|
| Faks: |
(312) - 418 93 43 |
|||
|
|
||||
|
TÜRKİYE ÜNİVERSİTELERİ |
||||
|
ÜNİVERSİTELERİN METALURJİ, SERAMİK VE MALZEME BÖLÜMLERİ |
||||
Web Tasarım
|
||||