Cilt/Volume : 23
123. Sayı: Tahribatsız Muayene
|
|
ENDÜSTRİYEL RADYOGRAFİ AMAÇLI RADYASYON KAYNAKLARI ve TÜRKİYE’DEKİ
YASAL DURUM
RADIATION SOURCES FOR INDUSTRIAL RADIOGRAPHY & REGULATIONS IN TURKEY
Fuat GÖZBEBEK
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara
ÖZET
2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Kanununun 4-d maddesi hükümleri uyarınca iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarının bulundurulması, kullanılması, alınması, satılması, imal, ithal ve ihraç edilmesi, taşınması, geçici veya sürekli depolanması ve bu kaynaklarla çalışılması için Kurum’dan Lisans alınması gerekmektedir. Söz konusu lisansın verilmesi aşamasında iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları, çalışanların ve çevrenin radyasyon güvenliğinin sağlanması açısından kontrol edilmekte olup verilen lisans belgesinin arkasında çalışmalar sırasında uyulması gerekli hususlar belirtilmektedir. Bu lisans belgeleri her beş yılda bir yenilenmelidir.
ABSTRACT
Regarding to Article 4-d of Turkish Atomic Energy Authority (TAEA) Act, numbered 2690, any activity including acquiring, possessing, selling, purchasing, manufacturing, importing or exporting, transporting, interim or permanent storage and working with the ionizing radiation sources are required a license which should be taken from TAEA. As a part of licensing procedure, necessary radiation controls and surveilance of radiation sources and its working conditions are carried out by the Authority. License is given for five years and the obligatory requirements of working conditions are indicated on the license.
1. GİRİŞ
1955 yılında Amerika Birleşik Devletleri ile nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanılmasına dair bir anlaşma imzalanmasını takiben, 1956 yılında ülkemizde 6821 sayılı yasa ile Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) Genel Sekreterliği Başbakanlığın bünyesinde bir hukukçunun sorumluluğunda çalışmalarına başlamıştır. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ise bundan bir yıl sonra 1957 yılında Viyana’da kurulmuştur.
Genel Sekreterliğin yapılanmasını takiben İstanbul’da 1962 yılında ve Ankara’da 1967 yılında radyoaktif maddeler kullanılarak araştırmalar yapmak üzere Nükleer Araştırma ve Eğitim merkezleri (ANAEM ve ÇNAEM) faaliyete geçirilmiştir.
6821 sayılı Atom Enerjisi Komisyonu kurulmasına ait yasa 1982 yılında 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) yasası olarak değiştirilmiştir.
Söz konusu 1960’lı yıllarda, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de, radyoaktif maddeler tıp, endüstri ve araştırma alanlarında kullanılmaya başlanmış ve uygulama alanlarına her geçen yıl yenileri eklenerek sayıları hızlı bir şekilde artmıştır.
Bu nedenle, 1968 yılında ilk defa Türkiye’de Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü ve Yönetmeliği yayımlanmıştır.
Söz konusu Tüzük ve Yönetmeliğin yayımlanma amacı ise iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarını bulunduran kullanan, alan, satan, imal, ithal veya ihraç eden, taşıyan ve geçici veya sürekli olarak depolayan veya bunlarla çalışan kişiler ve çevrenin radyasyonların zararlı etkilerinden korunmasını sağlamaktır.
Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü daha sonra Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ile Uluslararası Radyasyon Korunması Komitesi (ICRP) tavsiyelerine ve günün koşullarına uygun olarak 1975 ve 1985 yıllarında, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ise 1991 yılında yeniden yayımlanmıştır.
Tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde, kişilerin ve çevrenin radyasyon güvenliğinin sağlanması ise uluslararası uygulamalara paralel olarak bildirim, kayıt ve lisanslama prosedürlerinin uygulaması ile yapılmaktadır.
Eski ismi ruhsat veya ehliyet olan lisanslamanın amacı belirli kişi veya kuruluşların radyoaktif maddeleri bulundurma kullanma, alma, satma taşıma, depolama, imal, ithal veya ihraç etme veya bunlarla çalışma gibi alanlarda, çalışanların ve çevrenin radyasyon güvenliğinin sağlanması için belirtilen şartlar ve önerilen kurallar altında faaliyetlerini gösterebileceklerine dair ehil olduklarının bir göstergesidir.
Radyasyon Güvenliği Tüzük ve Yönetmeliklerinde belirtilen prosedürler çerçevesinde radyasyon kaynakları ile yürütülen faaliyetlerle ilgili lisans verilmesi aşamalarında, söz konusu radyasyon kaynaklarının kullanıldıkları yerler, çalışmaladan sorumlu kişi ve diğer çalışanların kimlikleri ile eğitim durumları, çalışma koşulları, yapılan radyasyon ölçümleri ile yerine getirilmesi ve yapılması gerekli hususlar belirlenmekte ve verilen lisansa ek olarak uyulması gerekli hususlar ve lisans koşulları bildirilmektedir.
Lisans sahibi, belirtilen hususlara uymakla yükümlü olup, Kurum uzmanları tarafından lisans sahibinin, lisans koşullarına uyup uymadığı açısında denetimi yapılmaktadır. Ancak günlük faaliyetlerinin denetlenmesi söz konusu değildir. Bu nedenle Lisans koşullarının dışında olan faaliyetlerin Kuruma bildirilmesi yasal bir zorunluluk ve mesleki etik gereğidir.
2690 sayılı Kanunu 4-d maddesi ile TAEK’e verilen görevlerin Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığı tarafından yürütüleceği hususu aynı kanunun
8-b maddesinde ve bu görevlerin yürütülmesi ile ilgili Tüzük ve Yönetmeliklerin hazırlanması ise 10 uncu maddesinde belirlenmiştir.
2. RADYASYON GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
7 Eylül 1985 tarih ve 18861 sayılı resmi gazetede yayımlanan Radyasyon Güvenliği Tüzüğünün 4 üncü maddesinde, Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığının görevleri aşağıdaki şekilde verilmiştir.
a) Radyasyon güveliğine ilişkin ilke, mevzuat, standard ve önlemleri belirlemek üzere çalışmalar yapmak ve bunların uygulanmalarını sağlamak
b) Radyasyon kaynaklarına ve bu kaynakları bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihraç eden, alan, satan, taşıyan ve depolayan resmi, özel kurum ve kuruluşlara ve gerçek kişilere lisans vermek, lisans koşullarına aykırı durumlarda lisanslarını geçici veya sürekli olarak iptal etmek, gerekirse cihaz ve tesisin kapatılmasına karar vermek ve yasal kovuşturmaya geçilmesi için ilgili makamlara duyuruda bulunmak.
c) Radyasyon kaynaklarının ülkeye giriş, çıkış transit geçiş ve taşınmalarına izin vermek.
d) Tüzük kapsamına giren işleri, radyasyon alanlarını, radyasyon güvenliği bakımından sınıflandırmak ve denetlemek.
e) Radyasyon kaynakları ile çalışanları ve toplumu radyasyon tehlikelerinden korumak amacıyla, gerekli önlemleri almak, alınmasını sağlamak.
f) Çevrenin radyoaktif atıklarla ve radyoaktif yağışlarla kirlenmesini engellemek amacıyla gerekli önlemleri almak, alınmasını sağlamak.
g) Radyasyon kazası halinde, alınması gerekli önlemleri belirlemek ve uygulanmasını sağlamak.
h) Radyasyon güvenliği için ilgili bakanlık ve kuruluşlarla işbirliği yapmak.
ı) Radyasyon güvenliği konusunda araştırma, eğitim ve yayınlar yapmak ve bu konularda ilgili kuruluşlarla ortak çalışmalarda bulunmak.
Radyasyon güvenliği tüzüğünün ikinci bölümünde lisans verilmesi ile ilgili, üçüncü bölümünde ise verilen lisans altında izne bağlı uygulamaların genel hususları belirtilmiş ve söz konusu lisans ve izinlerin verilme ve uygulama detaylarının yönetmeliklerde açıklanacağı tüzüğün 9 uncu maddesinde hükme bağlanmıştır.
3. RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ
6 Eylül 1991 tarih ve 20983 sayılı resmi gazetede yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinin birinci kısmında, amaç, kapsam, terimler ve kısaltmalar ile muafiyet sınırları verilmiştir. İkinci kısımda radyasyon korunması standartları, doz sınırları, çalışma alanlarının sınıflandırılması ile kaza ve tehlike durumu planı ile ilgili bilgiler, üçüncü kısımda tüzük ve yönetmelik kapsamına giren iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarına lisans ve izin verilmesi ve denetim ile ilgili hususlar verilmiştir.
Bu yönetmeliğe göre lisans ve izinlerin verilme işlemleri aşağıda açıklanmıştır.
3.1. Lisans ve koşulları
İyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarını bulundurmak, kullanmak, almak, satmak, taşımak, depolamak, imal, ithal veya ihraç etmek, tamir, bakım, onarım ve montaj yapmak veya bunlarla çalışmak üzere Kurum tarafından verilen lisanslar beş yıl süreli olup, süre bitiminde yenilenmesi gerekmektedir.
Kurum tarafından verilen lisanslar, başvurusu yapılan radyasyon kaynağının başvuruda belirtilen adreste ve özgeçmişi ile kimliği bildirilen personelin sorumluluğu altında faaliyet göstermesi koşulu ie verilmektedir. Lisans süresi içerisinde bu üç parametreden herhangi birisinin değişmesi halinde lisansın yenilenmesi gerekmektedir.
3.2. Başvuru
Lisans almak üzere Kuruma yazılı olarak başvuru yapılması gerekmektedir. Başvuru evrakına aşağıdaki bilgi ve belgeler eklenmelidir:
- Lisans başvuru formu (Kurumdan temin edilecektir);
- Taahhütname (başvuru sahibi ve sorumlu şahıs tarafından imzalanacaktır);
- Radyasyon kaynağı ile çalışmalardan sorumlu şahsın kimliği ve kısa eğitim biyografisi ve yapacakları iş için yeterli bilgilerinin bulunduğunu kanıtlayan belge;
- Radyasyon kaynağı ile çalışan diğer personelin kimlikleri ile eğitim biyografileri;
- Başvuru yapan kuruluş bünyesinde varsa diğer radyasyon kaynaklarının listesi
- Özel kişi veya kuruluşlar için işyerinin kayıtlı olduğu ticaret sicil gazetesi örneği;
- Radyasyon kaynağının ve kullanılacağı sistemi açıklayıcı bilgi ve/veya prospektüs;
- Radyasyon kaynağı kapalı bir alanda kullanılıyor ise ölçekli bir kroki (kaynağın konumu kroki üzerinde belirtilir);
- Kurumun ücret listesinde belirtilen miktarın ilgili bankaya yatırıldığına dair dekont;
- Yapılacak işin özelliğine göre Kurum tarafından gerek görülmesi halinde sorumlu şahıs ve diğer çalışanların sağlık raporları;
- Yapılacak işin özelliğine göre kuruluşta bulunması gerekli radyasyon ölçme aleti ve dozimetrelerin marka, model ve seri numaraları.
3.3. Başvurunun incelenmesi, kontrol ve lisans belgesi verilmesi
Gönderilen başvuru evrakları Kurumun Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığı uzmanları tarafından incelenir. Yeterli bulunması halinde çalışma koşullarında gerekli radyasyon kontrol ve ölçümlerini yapmak üzere uzmanlar görevlendirilir. Ölçümler sonrası uzmanların düzenleyecekleri rapora göre bir eksiklik bulunmuyorsa düzenlenen Lisans Belgesi başvuru sahibine gönderilir. Raporda bir eksiklik belirlenmiş ise bu husus başvuru sonbine yazılı olarak bildirilerek yerine getirilmesi için üç aya kadar süre verilir. Süre içerisinde eksik hususun tamamlanması halinde yerinde yapılacak kontrol sonucu Lisans Belgesi düzenlenir. Aksi takdirde Tüzüğün 13. maddesi hükmü uygulanır.
3.4. İthal izinleri
İyonlaştırıcı radyasyon kaynakları, kullanıcı kişi ve kuruluşların bizzat kendileri tarafından veya ithalatçı firmalar aracılığı ile yurt dışından temin edilmek istendiğinde, her bir ithalat için Kurumdan ayrıca izin alınması gerekmektedir. İthal izninin verilebilmesi için gerekli olan bilgi ve belgeler aşağıda verilmiştir:
- İthal edilecek iyonlaştırıcı radyasyon kaynağına ait fatura/proforma kopyası;
- İthalatın yapılacağı gümrük ismi;
- İthal edilecek iyonlaştırıcı radyasyon kaynağının üretim sertifikası kopyası;
- Kurum ücret genelgesinde belirtilen ithal izin ücretinin ilgili banka şubesine yatırıldığına dair dekont.
– İthal edilecek radyasyon kaynağı veya bu kaynağı bulunduran sistem ilk defa ithal ediliyorsa, ithal evrakları yukarda 2. maddede belirtilen lisans başvuru evrakları ile birlikte Kuruma gönderilmelidir.
– İthalatın gümrük müdürlüklerinde gerçekleşmesi sırasında Kurum uzmanları tarafından gümrükte veya merkezde, ithal edilen malzemenin resmi evrakında yazılı özelliklere uygunluğu ve radyasyon güvenliği açısından kontrolu yapılır ve ithal izni verilir.
– İthal izninin verilmesinden sonra, radyoaktif kaynağın veya bulunduğu sistemin kullanılmaya başlamasını takiben, gerekli radyasyon kontrollarının yapılarak kullanma ve bulundurma lisansı verilmesi için Kuruma bilgi verilmelidir.
– İthal edilecek radyasyon kaynağı, daha önce lisans alınmış sistemde kullanılacak ise, ithal başvuru evraklarına, Kurumdan alınan lisans belgesinin bir fotokopisinin eklenmesi gerekmektedir.
– İthalat işleminin doğrudan kullanıcı tarafından yapılmayıp, ithalatçı firmaya verilmesi durumunda, söz konusu ithalatçı firmanın radyasyon kaynak ve cihazlarını ithal etmek ve yurt içinde satış ve dağıtımını yapmak üzere Kurumdan alınmış lisansının olup olmadığı araştırılmalıdır.
– Lisansı bulunan ithalatçı firmalara radyoaktif kaynak siparişi verilmesi durumunda, sipariş veren (kullanıcı) tarafından hangi seri numaralı cihazı için hangi firmaya ne kadar aktivite şiddetinde kaynak sipariş edildiğine dair bir dilekçe ile Kuruma bilgi verilmelidir.
– Radyoaktif kaynak siparişi alan ithalatçı firma tarafından, ithal edilecek kaynağın kullanılacağı cihazın lisansı olup olmadığı sipariş veren firmaya sorulmalıdır. Lisanslı cihaza sipariş alınıyorsa lisansın bir fotokopisi ithal evraklarına eklenmelidir. Radyasyon kaynağı ve cihaz ilk kez ithal edilecekse lisans ve ithal izin evrakları birlikte Kuruma gönderilmelidir. İthal işlemlerinin tamamlanmasını takiben kaynağın kullanıcı firmaya teslim edildiğine dair tutanak en geç iki hafta içerisinde Kuruma gönderilmelidir.
– İthalatçı firmalar veya kullanıcı kişi veya kurumlar tarafından, Kullanma ve bulundurma lisansı bulunmayan cihazlara hiçbir şekilde radyasyon kaynağı ithal edilmemelidir.
– Dış Ticaret müsteşarlığı tarafından 10 Ocak 1999 tarih ve 23579 sayılı Resmi gazetede yayımlanan ithal 99/3 sayılı tebliğ uyarınca (2612.10.10). (2612.20.10), (2844), (2845), (7806.00.10), (8401), (8606.91.10), (86.09.00.10). (8704.21.10). (8704.22.10). (8704.23.10). (8704.31.10). (8704.32.10). (8709.11.10), (8709.19.10). (8716.39.10) ve (9022) Gümrük Tarife istatistik Pozisyonlu (G.T.İ.P.) malzemelerin ithalatında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun uygunluk yazısı aranır.
3.5. İhraç izinleri
Radyasyon kaynaklarının, faydalı kullanma aktiviteleri biterek yenileri ile değiştirilmek üzere veya üretici ülkelerine iade etmek için veya diğer nedenlerle yurt dışına gönderilmek istenmesi durumunda, Kurum tarafından verilecek yurt dışı izinlerinde aşağıdaki belgeler aranır;
- Radyoaktif kaynağın gönderileceği yurt dışında bulunan kuruluş tarafından kabul edildiğine dair yazı;
- Yurt dışına gönderilme işlemlerinin yapılacağı gümrük ismi;
- Radyoaktif kaynağın kullanıldığı cihazın marka, model ve seri numarası;
- Radyoaktif kaynağın kullanıldığı cihaz ile yurt dışına gönderilmemesi durumunda, kaynağı taşıma kabına (konteyner) transferini yapan kişi/kuruluşun adı;
- Taşımanın yapılacağı konteynerin marka, model ve seri numarası;
- Yurt dışı işlemlerinin ihracatçı firma aracılığı ile yapılması durumunda, radyoaktif kaynağı kullanan kişi veya kuruluşun, yurt dışı işlemleri için söz kousu firmaya yetki verdiğini belirten yazı;
- Kurum ücret genelgesinde belirtilen ihraç izin ücretinin ilgili banka şubesine yatırıldığına dair dekont
– Yukarda belirtilen işlemlerin tamamlanmasını takiben yurt dışına gönderilecek radyoaktif kaynak bulunduran konteyner, Kurum uzmanları tarafından gümrükte veya merkezlerde radyasyon güvenliği açısından ve uluslararası taşıma etiketleri kontrol edilerek yurt dışı izni verilir.
– Radyoaktif kaynağın yurt dışına gönderilmesini takiben en geç iki hafta içerisinde gümrük çıkış beyannamesi v.b. belgeler Kuruma gönderilir.
3.6. Denetim
Radyasyon Güvenliği Tüzüğü’nün 18. ve 19. maddeleri, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin 63.64. ve 65 maddeleri uyarınca lisans almış resmi ve özel kurum ve kuruluşlar ile gerçek kişiler Kurum tarafından her zaman denetlenebilir.
4. SONUÇ
Radyoaktif maddelerle ilgili faaliyet göstermek için lisans alınması gereği, bilinen diğer lisans alma faaliyetleri ile örneğin trafik araçlarının kullanılması için gerekli olan ruhsatın (lisansın) alınması veya ateşli silah kullanmak veya bulundurmak için ruhsat alınması ile kıyaslanabilir. Ancak trafik araçları veya ateşli silahların kullanılmadıkları zaman herhangi bir zararlarının olmamalarına karşın, iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarının kullanılmadıkları zamanlarda bile çevre için tehlikeli oldukları unutulmamalıdır.
KAYNAKÇA
1. 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu, 1982
2. Radyasyon Güvenliği Tüzüğü, 1985
3. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği, 1991
|
|
||||
|
Adres: |
Tel: |
(312) - 425 41 60 |
E-Posta: |
|
| Faks: |
(312) - 418 93 43 |
|||
|
|
||||
|
TÜRKİYE ÜNİVERSİTELERİ |
||||
|
ÜNİVERSİTELERİN METALURJİ, SERAMİK VE MALZEME BÖLÜMLERİ |
||||
Web Tasarım
|
||||