TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Soğancı, Maden Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Torun, Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Başkanı Erdoğan Kaymakçı, Zonguldak Karadon’da meydana gelen ve 30 kişinin ölümüne neden olan grizu patlamasıyla ilgili olarak 21 Mayıs 2010 tarihinde Zonguldak’ta bir basın toplantısı düzenledi.

DEFALARCA SÖYLEDİK, YİNE SÖYLEYECEĞİZ.
BU, BİZİM MADEN EMEKÇİLERİNE VEFA BORCUMUZDUR

17 Mayıs 2010 Pazartesi günü Türkiye Taşkömürü Kurumu Karadon Müessese Müdürlüğü içinde bulunan "Karadon Yeni Kuyu"da -540 kotunda meydana gelen ve aralarında 2 maden mühendisinin de bulunduğu 30 maden emekçisinin hayatını kaybetmesine neden olan büyük bir facia yaşanmıştır. Ülke olarak acımız çok büyüktür. Bu kazada (!) hayatını kaybedenleri saygıyla anıyor, ailelerine, yakınlarına ve ülkemize baş sağlığı diliyoruz.

Kazayla ilgili olarak yapılan tespitler aşağıda maddeler halinde verilmektedir.

1. Kaza, Karadon Yeni Kuyu -540 kotundaki hazırlık galerisinde meydana gelmiştir.
2. Söz konusu galerinin sürülmesi (açılması), alt işveren (yüklenici firma) tarafından yürütülmektedir.
3. Üç vardiya çalışma yapılan iş yerinde kaza anında 30 kişi çalışmaktadır.
4. Kaza, 08.00-16.00 vardiyasında saat 13.27 civarında meydana gelmiştir.
5. Kaza, grizu (metan gazı + hava karışımı) patlaması nedeniyle oluşmuştur. Grizunun patlaması ile oluşan yüksek sıcaklık, karbon monoksit (CO) gazı ve darbe etkisi ölümlere neden olmuştur.
6. Galeri ilerlemeleri delme-patlatma yöntemiyle (patlayıcı madde kullanılarak) gerçekleştirilmektedir.
7. Ana havalandırma emici yöntemle yapılmakta, bağlantı galerilerinin havalandırılması ise üfleyici pervanelerle gerçekleştirilmektedir.
8. Patlamadan önce çalışma ortamındaki grizunun yükseldiği tespit edilmiştir.
9. Ocakta çalışan işçiler genellikle çevre köylerden sağlanmakta, sendikasız ve düşük ücretlerle çalıştırılmaktadır.
10. Patlamanın şiddetiyle Karadon Yeni Kuyu‘nun vinç sistemi tahrip olmuş ve kafes kullanılamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle ilk kurtarma çalışmaları Gelik‘te bulunan 75. Yıl Cumhuriyet Kuyusundan sürdürülmüş, aynı zamanda Karadon Yeni Kuyuda da çalışmalar "kurtarma vinci"yle devam ettirilmiştir.
11. Çalışan işçilerde gaz maskesinin bulunmadığı saptanmıştır.
12. Kurtarma çalışmalarında başlangıçta organizasyon karmaşası yaşanmış olmakla birlikte, TTK Tahlisiye Ekiplerindeki meslektaşlarımız ve işçilerin özveriyle çalıştıkları gözlenmiştir.
13. Gaz izleme sistemi bulunmasına rağmen bu sistemin erken uyarı sistemi ile desteklenmediği sürece işlevsel olamayacağı anlaşılmıştır.
14. Kurum ve ilgili Bakanlıklar tarafından yapılması gereken denetimlerin yeterli olmadığı gözlemlenmiştir.

Söz konusu ocakta bilirkişi incelemesi tamamlanmamış olup, kazanın nedenleri henüz netlik kazanmamıştır.

Madencilik sektörü, doğası gereği özellik arz eden ve bu nedenle bilgi, deneyim, uzmanlık ve sürekli denetim gerektiren dünyanın en zor ve riskli iş koludur. Maden kazaları incelendiğinde olayın; teknik, sosyal, ekonomik, eğitim, planlama ve denetim sorunları gibi pek çok nedeni olduğu görülmektedir.

Ülkemiz, iş kazalarında dünyada üçüncü, Avrupa‘da birinci sırada yer almaktadır. Maden kazaları son yıllarda belirgin olarak artmaktadır. Odamız kayıtlarına göre, 2008 yılında 43 maden çalışanı iş kazası sonucu yaşamını yitirmişken, 2009 yılında bu sayı 92‘ye çıkmıştır. 2010 yılında bu son kaza ile birlikte 66 kişi hayatını kaybetmiştir. Ancak bu sayının daha yüksek olduğu tahmin edilmekte ve hayatını kaybedenler içerisinde maden mühendisi meslektaşlarımız da bulunmaktadır. Özellikle yeraltı kömür madenciliği, işçi sayısı başına düşen kaza ve ölüm sıralamasında bütün sektörlerin başında yer almaktadır. Bu nedenle, madencilik sektörü daha yakından izlenmeli, değerlendirilmeli ve kaza önleme çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmelidir.

Özellikle 80‘li yılların başından itibaren uygulamaya konulan özelleştirme, taşeronlaşma, rodövans vb gibi yanlış uygulamalar; kamu madenciliğini küçültmüş, kamu kurum ve kuruluşlarında uzun yıllar sonucu elde edilmiş olan madencilik bilgi ve deneyim birikimini dağıtmıştır. Yoğun birikim ve deneyime sahip olan kurum ve kuruluşlar yerine üretimin, teknik ve alt yapı olarak yetersiz, deneyim ve uzmanlaşmanın olmadığı kişi ve şirketlere bırakılması, buna ek olarak kamusal denetimin de yeterli ve etkin bir biçimde yapılamaması iş kazalarının artmasına neden olmaktadır. Yaşadığımız son olay bunu bize bir kez daha göstermiştir.

Taşkömürü Havzası, 2004 yılında Maden Kanunu Kapsamına alınarak yeni bir süreç başlamıştır. Bu süreçle birlikte Kurumun uzmanlaştığı hazırlık, üretim ve yıkama gibi "asli işleriyle" birlikte tüm hizmetlerin özel sektör marifetiyle yapılmasının ve bir anlamda Kurumun tasfiye edilecek duruma gelmesinin önü açılmıştır. O güne kadar uygulanamayan özelleştirme projeleri birer birer hayata geçirilmiş ve bu aşamada hazırlık işleri ihale yoluyla özel sektöre devredilmiştir. Ancak bugüne kadar yapılan uygulamalara bakıldığında tam bir başarısızlık yaşandığı apaçık ortaya çıkmıştır. Odamız, özünde ülkemizin ve emekçilerin yararına görmediği özelleştirme ve bunun bir uygulaması olan taşeronlaşma ile ilgili olarak defalarca uyarılarda bulunmuştur. Kurumun hazırlık ve üretim ekipleriyle iç içe yapılacak işlerde taşeron hizmeti alınmasının, iş güvenliği ve denetim açısından ciddi sorunlar yaratacağı kamuoyuyla paylaşılmış ve sonuçta bugünlere gelinmiştir.

Halkın alın teri ile kurulan ve ülkemizin kalkınmasında önemli işlevler gören kamu kuruluşlarımızda özellikle son dönemde yönetici kademelerine yapılan atamalarda; bilgi, beceri ve liyakat aranmasından vazgeçilmiştir. Artık, atamalarda geçerli olan ölçüt, sadece "cemaatten olmak, kendileri gibi düşünmek ya da kendilerinden olmak"tır. Bu şekilde, yetersiz kişilerin uzmanlık gerektiren makamlara getirilmesinin önü açılmış, kurumlardaki yozlaşma hızlandırılmıştır. Her dönemde belirli ölçülerde yaşanan kadrolaşma, son dönemde "kuşatma" şekline dönüşmüş ve tüm işyerlerinde iş barışını ve iş güvenliğini tehdit eder hale gelmiştir.

Bu değerlendirmeler ışığında görüş ve önerilerimiz aşağıda sunulmuştur:

• ÖzelleÅŸtirmeler durdurulmalı, taÅŸeronlaÅŸma uygulamaları iptal edilmelidir.
• Ucuz iÅŸgücüne dayalı ve örgütlenmeyi engelleyen çalışma anlayışı terk edilmelidir.
• Ãœlkemizde; yüksek risk taşıyan, kuralsız ve denetimsiz çalışan, mühendislik bilim ve tekniÄŸinden uzak, teknik elemanın gözetim ve denetimi olmaksızın, tamamen ilkel koÅŸullarda çalışan pek çok maden iÅŸletmesi bulunmaktadır. Bu iÅŸletmelerde her an kaza olma olasılığı mevcuttur. Bu nedenlerle; Sektörün özelliÄŸi göz önüne alınarak kapsamlı bir risk haritasının ilgili Bakanlıklarca hazırlanması ve denetimlerin buna göre yapılması gerekmektedir.
• Teknik nezaretçi ve iÅŸ güvenliÄŸinden sorumlu olan mühendis ücretini, denetlemek durumunda olduÄŸu iÅŸyeri sahibinden almakta olup bu durum mühendisin iÅŸletme ile ilgili kararlarında özgür davranmasını engellemektedir. Bu açıdan, teknik nezaretçinin ve iÅŸ güvenliÄŸinden sorumlu mühendisin özgürce karar verebilmesi ve görevini layıkıyla yerine getirebilmesi amacıyla, ücretini oluÅŸturulacak bir fondan alması için gerekli yasal düzenlemeler acilen yapılmalıdır.
• Kazaların önlenebilmesi için bilimsel ve teknik yatırımların yanı sıra, örgütlenmenin ve sendikalaÅŸmanın önündeki engellerin kaldırılması, çalışma yaÅŸamı ile birlikte çalışanların sosyal ve ekonomik yaÅŸamlarının da iyileÅŸtirilmesi zorunludur.
• İşçi saÄŸlığı ve iÅŸ güvenliÄŸi yatırımları teÅŸvik edilerek desteklenmelidir.
• Ä°ÅŸ güvenliÄŸi denetiminden birinci derecede sorumlu olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, yaÅŸanan iÅŸ kazalarının önlenebilmesi için görevlerini tam olarak yerine getirmelidir. Yasal mevzuatlarda yapılacak düzenlemelerle denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi gerekirken, çıkarılan yönetmelikte denetimin özelleÅŸtirildiÄŸi ve ticarileÅŸtirildiÄŸi, iÅŸ güvenliÄŸi mühendislerinin görev, yetki ve sorumluluklarının net olarak tanımlanmadığı, meslek odalarının görüşlerinin dikkate alınmadığı görülmektedir.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan Ä°ÅŸ Kanunu ve ilgili yönetmelikleri, madencilik sektöründe etkin denetlemenin yapılabilmesi bakımından yetersizdir ve ciddi sakıncalar içermektedir. Söz konusu mevzuat, yeniden gözden geçirilerek madencilik sektörünün özellik arz eden sorunları da göz önüne alınarak yeniden düzenlenmelidir.
• Kaza sonrası organizasyon ve koordinasyonun, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde kurulacak bir birim tarafından yürütülmesi, buna iliÅŸkin planlamaların bu birim tarafından geliÅŸtirilerek kaza sonrası yaÅŸanan belirsizliklerin giderilmesi büyük önem arz etmektedir.
• Kazaların oluÅŸmasına neden olan etkenlerin; ilgili kurum ve kuruluÅŸların koordinasyonu ile birlikte en kısa zamanda masaya yatırılması ve çözümlenebilmesi için acil olarak bir eylem planı hazırlanması gerekmektedir. Ulusal ölçekte oluÅŸturulacak bu yapının; kazaların önlenmesi için gerekli risk haritalarını çıkarması, gerekli planlamaları ve eÄŸitimleri koordine etmesi, ilgili yasa ve yönetmelikleri tekrar gözden geçirerek sahanın ihtiyaçlarına uygun olarak yeniden düzenlemesi ve iÅŸ güvenliÄŸi kültürünün geliÅŸtirilmesi için çalışmalar yapması gerekmektedir.
• Tüm maden iÅŸletmelerinde maden üretimi, mutlaka yeterli sayıda maden mühendisi nezaretinde yapılmalıdır. Ä°ÅŸyerinde her vardiyada daimi olarak maden mühendisi bulundurmayan iÅŸletmelere üretim izni verilmemelidir.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, denetim elemanı olarak yararlanacağı maden mühendisi kadrolarını çoÄŸaltarak denetimlerini artırmalıdır.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘nın madencilikten sorumlu birimi olan Maden Ä°ÅŸleri Genel Müdürlüğü‘ne, yasa ile "madencilik faaliyetlerinin iÅŸ güvenliÄŸi ve işçi saÄŸlığı ilkelerine uygun yürütülmesini takip etme" görevi de verilmiÅŸtir. Bu kuruluÅŸ, madencilik sektörünün ihtiyaçlarına yönelik olarak yeniden yapılandırılarak, iÅŸ güvenliÄŸi ile ilgili denetim birimini oluÅŸturmalı, personel kadrosu gerek nicelik gerekse nitelik bakımından geliÅŸtirilmelidir.
• Maden Mühendisleri Odası‘nın görevi ve yasal hakkı olan mesleki denetimin engellenerek üye denetimini yeterince yapamaması da sorunların çözümünü zorlaÅŸtırmaktadır. Bu çerçevede gereken yasal düzenlemeler zaman geçirilmeden yapılmalıdır.
• Her iÅŸletmede risk deÄŸerlendirmesi yapılmalı, deÄŸerlendirme sonucunda çalışması uygun olmayan iÅŸletmeler kapatılmalıdır.

Tüm bu değerlendirmeler ışığında bakıldığında, kaza sonrası Sayın Başbakanın "mesleğin kaderinde bu var" anlayışı, bilim ve teknolojiyi dışlayan mantığın açık bir yansımasıdır. Bilimsel veriler iş kazalarının % 98‘inin önlenebilir kazalar olduğunu göstermektedir Kazaların kader olmadığı, mühendislik bilim ve teknolojisinin uygulanmasıyla engellenebileceği bilinen bir gerçektir. Ülkemizde yaşanan ve siyasi iktidar tarafından yaratılan işsizlik ortamında insanların çaresizliğini kullanmak yerine, güvenli bir iş ve gelecek sağlayacak politikaların hayata geçirilmesi hükümetlerin asli görevidir. Sayın Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının bir televizyon kanalına söylediği "Göreceksiniz. Bir yıl içinde iş kazaları sorununu çözeceğiz" anlamındaki sözlerinin takipçisi olacağımızı da vurgulamak isteriz.

Bundan önce olduğu gibi "gerekenler yapılacaktır" gerekçesinin arkasına sığınılmadan gerçek sorumlular belirlenmeli, maden mühendisleri, teknik nezaretçi ve bazı çalışanlar günah keçisi olarak seçilmemeli, olayın gerçek sorumluları vicdani ve hukuki gereklilikleri yerine getirmelidir.

Kazada yaşamını yitiren tüm maden emekçilerini bir kez daha saygıyla anıyor, yakınlarına ve ulusumuza başsağlığı diliyoruz.

Kamuoyuna saygıyla duyurulur.

TMMOB MADEN MÃœHENDÄ°SLERÄ° ODASI
YÖNETİM KURULU

21 Mayıs 2010, Zonguldak